Met z’n allen dit prachtige, indringende boek over onverdraagzaamheid en verscheurde identiteiten lezen — het belooft een feest te worden. Sonny Boy is spannend, leest als een trein. Bovendien vertelt het ons veel over hoe vernietigend racisme inwerkt op mens en samenleving. Al met al een boek voor onze huidige tijd.

Des te meer reden voor OBA’s film- en boekenprogramma Cinema Literair om een speciaal, avondvullend programma te wijden aan Heel Nederland Leest en Sonny Boy.

In de talkshow ontvang ik Annejet van der Zijl; de Cinema Literair Band speelt live muziek geïnspireerd door het boek; en dan draait Maria Peters’ verfilming ervan uit 2011 op het grote doek van het OBA Theater. Het belooft een avond om niet te missen te worden.

Brandende actualiteit

Recent las ik Van der Zijls boek voor het eerst, en Sonny Boy trof me diep. Zoals ook in de film blijkt, vertelt Sonny Boy behalve het meeslepende verhaal van hoofdpersonen Waldemar en Rika tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog ook dat van het ‘onschuldige’ racisme van de Hollanders in de jaren dertig. Zo althans schrijft wijlen Anil Ramdas in een prachtig stuk in NRC Handelsblad waarin hij betoogt dat het racisme tegen Waldemar ‘bijna aandoenlijk’ is. Ramdas: ‘Een racisme dat voortkwam uit onwetendheid, uit bekrompenheid. Zulk racisme is te bestrijden […] je hebt er alleen een cursusje algemene ontwikkeling en goede manieren voor nodig.’

Wat Ramdas destijds schreef, is onverminderd relevant. Dat illustreert de brandende actualiteit van Sonny Boy, juist als geschenkboek tijdens Heel Nederland Leest.

Ramdas: ‘De mensen in de jaren dertig wisten niet wat zou kunnen gebeuren: het fascisme, de nazi’s, de Holocaust. Maar nu kan niemand ongeïnformeerdheid veinzen. De xenofobie die tegenwoordig zo wellustig wordt gepropageerd […] is in die zin niet te vergelijken met de houding van de Hollanders in de jaren dertig. Toen wisten Hollanders niet wat zou kunnen volgen. Nu wel. Het racisme van toen was van beginners. Nu zijn het gevorderden.’

Het mooiste in Ramdas’ stuk — dat schetst ook wel hoe hij was, hoe intelligent zijn visie op onze wereld was — is dat ‘goede manieren’. Want is dat niet precies de kern? De Hollanders die de verfijnde Waldemar bij aankomst in Europa aantrof, hadden allerminst goede manieren. Ze waren stug, achterbaks, boers, ja, zelfs een beetje achterlijk. En dan maak je algauw grappen zoals ‘ga terug naar je apenland’.

Natuurlijk zo waren, en zijn, ‘we’ niet allemaal. Rika, bijvoorbeeld. Ze is het toonbeeld van speelsheid, menselijkheid, intelligentie. In die zin waren zij en Waldemar eigenlijk voor elkaar voorbestemd in het koude kikkerlandje.

Hier stuiten we op de eigenlijke reden om dit fantastische boek in november te gaan lezen of weer te gaan lezen: het verhaal is diep tragisch, maar ondanks alle ellende is er altijd hoop, en het enige dat je hoeft te doen, is je te gedragen zoals je moeder, vooruit, grootmoeder, je heeft geleerd.

Gawie Keyser is schrijver en journalist verbonden aan De Groene Amsterdammer en NRC Handelsblad. Hij presenteert en cureert Cinema Literair.